Nhà tuyển dụng ngày nay, trong hầu hết các thông báo đăng tuyển hoặc khi nói về các kỳ vọng với nhân viên tiềm năng đều có thể đề cập đến kỹ năng phản biện. Đặc biệt, với các vai trò cần đến khả năng phân tích, suy luận, ra quyết định hoặc sáng tạo thì kỹ năng này lại càng không thể thiếu. Mặc dù một số trường đại học đã và đang thiết kế, đào tạo các chương trình hướng đến nâng cao kỹ năng, cách tư duy phản biện cho sinh viên nhưng thực tế thì chưa phải ai cũng rõ ràng và áp dụng được vào thực tiễn. RaoXYZ sẽ giúp bạn hiểu chính xác và sử dụng trong học tập, công việc.

Hiểu thế nào về Kỹ năng phản biện?

1. Kỹ năng phản biện là gì?

Tư duy phản biện (Critical thinking) là khả năng suy nghĩ rõ ràng và hợp lý, hiểu được mối liên hệ hợp lý giữa các ý tưởng, thông tin. Tư duy phản biện là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận và suy nghĩ kể từ thời các nhà triết học Hy Lạp sơ khai như Plato và Socrates và tiếp tục là chủ đề thảo luận trong thời đại hiện đại, ví dụ như khả năng nhận biết tin tức giả mạo, cách đánh giá vấn đề đầy đủ, toàn diện và thẳng thắn trình bày nghi ngờ, các quan điểm đối lập khi cần. Tư duy phản biện có thể được mô tả là khả năng tham gia vào quá trình suy nghĩ phản xạ và độc lập.
Trong khi đó, về bản chất, thì các kỹ năng phản biện (Critical thinking skills) là bộ kỹ năng mà thông qua các phương pháp khác nhau, bạn có khả năng tự suy luận, trở thành một người học hỏi tích cực, chủ động thay vì chỉ tiếp nhận thông tin thụ động, từ đó phát triển bản thân tốt hơn.

5 kỹ năng tư duy phản biện quan trọng nhất là:

1.1. Quan sát

Kỹ năng quan sát là điểm khởi đầu cho kỹ năng phản biện. Những người tinh ý có thể nhanh chóng cảm nhận và xác định một vấn đề dù là mới mẻ, đồng thời dễ dàng hiểu được các khả năng và nguy cơ có thể xảy ra, bước đầu đưa ra phán đoán, dự đoán dựa trên dấu hiệu, biểu hiện và các kinh nghiệm thực tiễn trong công việc và cuộc sống.

1.2. Phân tích

Khi một vấn đề đã được xác định, kỹ năng phân tích trở nên cần thiết cho quá trình tư duy phản biện. Nếu như biết cách sử dụng kỹ năng phản biện, bạn sẽ biết phải làm thế nào để phân tích và đánh giá tình huống theo cách đầy đủ, hợp lý nhất: Tình huống đó liên quan đến dữ liệu, sự kiện gì, trong vô số thông tin nhận được thì đâu là thông tin quan trọng?... Ngoài ra, khả năng phân tích trong bộ các kỹ năng phản biện cũng tạo điều kiện để bạn thu thập xử lý thông tin mà không thiên vị, đảm bảo tính khách quan.

1.3. Suy luận

Suy luận là một kỹ năng phản biện khác liên quan đến việc đưa ra kết luận về thông tin bạn thu thập, có thể yêu cầu bạn phải có kiến thức hoặc kinh nghiệm về kỹ thuật hoặc những ngành nghề, lĩnh vực cụ thể. Khi bạn đưa ra suy luận, điều đó có nghĩa là bạn đang phát triển câu trả lời dựa trên thông tin hạn chế. Ví dụ: Một thợ sửa xe có thể cần phải suy ra nguyên nhân khiến động cơ ô tô bị dừng vào những thời điểm dường như ngẫu nhiên dựa trên thông tin có sẵn.

Vai trò của Kỹ năng phản biện trong công việc

1.4. Giao tiếp

Bên cạnh đó, kỹ năng giao tiếp cũng rất quan trọng khi cần giải thích và thảo luận về các vấn đề cũng như các giải pháp khả thi của chúng với đồng nghiệp và các bên liên quan khác (đối tác, khách hàng). Mọi nỗ lực của bạn có thể trở nên vô nghĩa khi bạn thiếu kỹ năng tương tác, trình bày để làm rõ quan điểm phản biện, thuyết phục, đàm phán đối phương.

1.5. Giải quyết vấn đề

Sau khi bạn đã xác định được vấn đề, phân tích và tìm ra một vài giải pháp khắc phục, bước cuối cùng để hoàn thành sẽ là thực hiện, triển khai các giải pháp đó. Giải quyết vấn đề chắc chắn cần có tư duy phản biện để lựa chọn đúng giải pháp và triển khai theo cách hợp lý, có lợi nhất, kịp thời nhất.

2. Tầm quan trọng của kỹ năng phản biện

Rõ ràng, những người có tư duy phản biện sẽ xác định, phân tích và giải quyết vấn đề một cách hệ thống hơn là bằng trực giác hay bản năng. Kỹ năng giúp bạn:

• Hiểu mối liên hệ giữa các thông tin.
• Xác định tầm quan trọng và mức độ liên quan của các lập luận và ý tưởng.
• Ghi nhận, xây dựng các lập luận và thẩm định lập luận đó.
• Xác định những mâu thuẫn và sai sót trong lập luận.
• Tiếp cận vấn đề một cách nhất quán và có hệ thống.
• Suy nghĩ thấu đáo để bảo vệ quan điểm, niềm tin, giá trị mình tin tưởng.

Tư duy phản biện là suy nghĩ về tổng thể vấn đề, không bỏ sót hoặc qua loa, chỉ biết đồng ý hay phản đối mà không hiểu bản chất sự việc. Khi bạn suy nghĩ chín chắn, bạn sẽ không ngừng tư duy, tìm ra giải pháp tốt nhất. Kỹ năng phản biện là nền tảng để phát triển và hoàn thiện bản thân, tiền đề cho sự sáng tạo.

Làm thế nào để nâng cao tư duy phản biện?

3. Cách phát triển tư duy phản biện

Để trở thành một người có tư duy phản biện và các kỹ năng liên quan, bạn sẽ cần có thời gian để luyện tập, thực hành, duy trì. Tuy nhiên, ngay từ lúc này, bạn có thể làm nhiều cách để thay đổi và cải thiện dần. Quy trình 7 bước sau đây có thể sẽ hữu ích với bạn:

• Xác định vấn đề, đặt câu hỏi: Bạn hãy cố gắng xác định vấn đề càng chính xác càng tốt và nhớ rằng, vấn đề càng được thu hẹp, nhìn đúng bản chất thì càng dễ tìm ra giải pháp hoặc câu trả lời.
• Thu thập dữ liệu, ý kiến ​​và lập luận: Tìm một số nguồn mà trong đó trình bày các ý tưởng và quan điểm khác nhau để bạn có cái nhìn toàn diện hơn với vấn đề.
• Phân tích và đánh giá dữ liệu: Các nguồn thông tin, quan điểm bạn biết có đáng tin cậy không? Kết luận của họ có được hỗ trợ từ dữ liệu chính xác hay chỉ là lập luận, ý kiến chủ quan? Có đủ thông tin hoặc dữ liệu để hỗ trợ các giả thuyết đã đưa ra không?
• Xác định các giả định: Bạn có chắc chắn rằng các nguồn bạn tìm thấy là không thiên vị? Bạn có chắc là mình không thiên vị trong việc tìm kiếm đáp án?
• Xác lập ý nghĩa cho từng giả thuyết: Phần thông tin nào là quan trọng nhất? Số lượng, kích thước mẫu, phạm vi nghiên cứu... có đủ không? Tất cả các ý kiến ​​và lập luận có liên quan đến vấn đề bạn đang cố gắng giải quyết không?
• Đưa ra quyết định/ đi đến kết luận: Xác định nhiều kết luận khả thi và quyết định kết luận nào (nếu có) được hợp lý nhất. Bạn cũng sẽ phải cân nhắc các điểm mạnh và hạn chế của tất cả các tùy chọn.
• Bày tỏ quan điểm: Khi bạn đã đi đến kết luận, hãy trình bày nó với tất cả các bên liên quan một cách tự tin, đầy đủ, thuyết phục. Bạn cũng cần chuẩn bị trước các tình huống vấp phải sự phản đối thì sẽ phản biện lại như thế nào.

Nhà tuyển dụng kiểm tra kỹ năng phản biện của ứng viên theo nhiều cách khác nhau, từ việc tìm kiếm từ khóa trong CV xin việc bạn gửi đến đặt ra các câu hỏi, yêu cầu trong cuộc phỏng vấn. Tự rèn luyện và chuẩn bị từ hôm nay để luôn sẵn sàng bạn nhé.